Mustafa Kemal Atatürk periyodu incelemelerinde tartışma hususlarından biri İsmet İnönü ile ortalarındaki uyuşmazlıklar, tartışmalar ve hatta küslüklerdir. İsmet İnönü, Atatürk’ü ortamızdan alan hastalığın başladığı ve süratle ilerlediği süreçte Dolmabahçe Sarayı’na ziyarete hiç gitmedi.
Bu durum, o vakit da ikisi ortasındaki soğukluğa yoruldu. Lakin Atatürk’ün yakın etrafındaki bir isim bu uzaklığın neden yaşandığını, anılarının yayımlandığı bir kitapta anlattı.
Adı: Cemal Granda. Tam 12 sene Atatürk’ün yanı başından ayrılmadı, O’nun uşaklığını yaptı, kimsenin bilmediği olaylara şahit oldu. Granda, “Atatürk’ün uşağının Bilinmeyen Defteri” isimli anı kitabında kelam konusu süreci şöyle anlatıyor:
“Atatürk’ün Savanora ve Dolmabahçe’de hasta yattığı mühlet içinde Başbakan olan Celal Bayar birçok defa gelmişti. Atatürk’ün hastalığının son günleri de bütçe hakkında bilgi vermek üzere gelen Celal Bayar’a hekimler lakin on beş dakika içeride kalabileceğini bildirmişti. Ancak Atatürk durumu kavradığı için Celal Bayar’ı on beş dakika sonra dışarı bırakmadı. Bütçede kelamı edilen kurulacak fabrikalar hakkında bilgi vermesini istedi. Bunu önlemek için tabipler bu sefer içeriye Afet İnan’ı yolladıkları halde, Atatürk O’nu da oturtup bütçeyi dinlemeye mecbur etti.
Atatürk’ün hastalığı sırasında eski başbakan ve Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı arkadaşı İsmet İnönü’nün geldiğini hiç görmedim. Ortadan günler geçince bu merak adamakıllı içimi kemirmeye başladı. Sanki ortalarında bir dargınlık mı vardı? Sonunda dayanamadım ve Başyaver Celal Üner’e sordum:
– İsmet Paşa Atatürk’ü çok severdi niye gelip görmüyor?
– Cemal, birkaç kere gelmek için telefon etti. Atatürk’e haber verdik. ‘İsmet Paşa gelip sizi ziyaret etmek istiyor’ dedik. ‘Ankara’dan ayrılmasın’ diye karşılık verdi. Biz de İsmet İnönü’ye Atatürk’ün kelamlarını motamot tekrarladık. Bunun reaksiyonunun ne olduğunu bilmiyorum”
Atatürk’ün neden bu türlü bir talimat verdiği sorusuna kitapta bir yorum yapılmıyor. Lakin, bu anekdot aslında Atatürk’ün İnönü’nün geleceğini ve kendisinden sonra misyona gelecek kişi olarak gördüğü kişi için ihtiyatlı davrandığı manasını içeriyor.
Öte yandan Atatürk, hastalığının son periyotlarını geçirdiği Savanora yatında hem devlet erkanından isimleri hem yabancı ülkelerin başkanlarını ağırladı. Bedeni bitkin düştüğü, ayağa kalkmakta zorlandığı basamaklarda dahi her sabah gazetelerini sistemli okudu ve devlet görüşmelerini aksatmadan yaptı.
Osman Erbil