Almanya’da döner tartışmaları gündemden düşmezken, Almanya’nın en büyük süpermarket zincirlerinden Aldi’nin 3 Euro’ya döner satmaya başlaması büyük tartışmalara yol açtı. Yaklaşık 30 yıldır Almanya’da aşçılık yapan ve Türk Restoran İşletmesi bulunan Şenol Özgün Odatv’den Deniz Gezginci’ye çok çarpıcı açıklamalarda bulundu. Aldi’nin Türk dönerini değil Türkleri denetim altında tutmaya çalıştığını belirten Şenol Özgün, döner maliyetlerinden, helal dönere kadar çok çarpıcı açıklamalarda bulundu.
Deniz Gezginci: Kısaca sizi tanıyabilir miyim?
Şenol Özün: İstanbul doğumluyum. 1991 yılından beri Almanya’da yaşıyorum. 1996 yılından beri Türk Restoranı ve döner bölümünün içindeyim. 12 yıldır kendi işletmem var.
Deniz Gezginci: Öncelikle şunu sormak istiyorum bir dönerin maliyeti size ne kadar oluyor?
Şenol Özün: Bu soruyu iki kategoride pahalandırmak gerekiyor. Hazır döner firmaları ve bizim üzere kendi üretimini restoranlar. Bu işi bilen beşerler kendileri yapıyorlar. Her bölümde olduğu üzere döner dalının de hilesi hurdası var. Bütün kesimlerde olduğu üzere kaliteli döner firmaları da var kalitesiz olanlar da var. Almanya’da şu anda 25 bin döner restoranımız var. Kayıt altında günde 20 milyonun üzerinde döner porsiyonu tüketimi var. Bu hakikaten büyük bir sayı. Bu kesimde maliyet çok yükseldi. Covid öncesi maliyetlerimizle şimdiki maliyetlerimiz çok farklı. Dönerde tavuk, et, hindi, kıyma, süt dana üzere farklı kategoriler var. Biz hesaplamaya klasik bir hazır dönerden gidelim. Yalnızca bu röportajda yanlış bilgi vermemek için, elimde somut bilgiler olsun diye birinci sefer dün 10 kiloluk hazır tavuk döner aldım. 10 kilo dönerden 35 porsiyon döner çıktı. Şaşırdım. Yani bir porsiyon tavuk dönerin maliyeti 3,5 – 4 Euro’ya geliyor ki tavuk etinin maliyeti 1,45 – 1,50 Euro. Tavuk etinden bahsediyoruz bunun yanında 6-7 çeşit sosu, salatası var. Biz ekmeği kendimiz yapıyoruz fakat ekmeğin maliyeti 50 centten aşağıya değil. Birtakım yerlerde dönerin içine zerzevat ekleniyor. Bu da maliyet. Kabak, patlıcan kızartılıyor. Sebzelerin kilo fiyatları ortada. Ana materyalden çıktıktan sonra 2,50 – 2,80 Euro maliyetini buluyorsunuz.
Deniz Gezginci: Pekala bu maliyetler ortadayken Aldi Süpermarket zinciri sizce döneri 3 Euro’ya nasıl satabiliyor?
Şenol Özün: Çok kolay. Aldi esasen bunu kâr maksadı ile yapmıyor. Ben burada bir arka niyet görüyorum ve bu işin bir siyasi boyutu var. Son vakitlerde Türk restoranlarına yapılan bu algı operasyonu güya Almanya’daki tüm enflasyonu Türkler yaratmış üzere gösterilmeye çalışılıyor. Tavuk döner maliyeti 2 Euronun üzerinde olan bir şey vergisini, gazını, elektriğini, çalışanını, sigortasını, ek masraflarını katmadık. Aldi’nin bunu yapabilecek kapasitesi var mı? Evet yapabilir. Aldi Almanya’nın en büyük zincirlerinden bir tanesi. Besin zincirlerinin sahibi aslında. Aldi’nin bugün elinde olmayan bir piyasa yok ki. Elleri ayakları her yere ulaşabiliyor. Bu adam arabasının üzerine “Döner fiyatları denetimimiz altında” yazabiliyor. Burada bir etik sorunu var. Siz restoran zinciri, büfe, yemek hizmeti veren bir firma değilsiniz ki. Siz bir süpermarket zincirisiniz. Yemekle ne alakanız var? Neden denetim altında tutmaya çalıştığınız McDonald’s, Burger King üzere hamburger zincirleri değil de Türkler? Zati siz bu eserden kar yapmayacağınıza nazaran, ki yapmanıza imkân yok. 3 Eurodan bahsediyorsunuz. Bir de “Döner bizim denetimimizin altında” yazmışlar. O otomobillerde en az iki kişi çalıştırmak zorundalar. O elemanların sigortası, vergisi var. Aldi bunu karşılayabilir mi doğal karşılayabilir. Lakin neden Türklerin bu imajını zedelemeye çalışıyor? Almanya Dönerciler Birliği’nin bu bahis hakkında hukukî uğraş başlatmasını tavsiye ederim.
Deniz Gezginci: Siz bu işin art planında ne olduğunu düşünüyorsunuz? Türklere karşı bir itibarsızlaştırma gayreti mı?
Şenol Özün: Aslında o da var. Bir de işin ticari boyutu var. Günde 25 milyon döner tüketiliyorsa Almanya’nın nüfusu 82 milyon. Her dört bireyden biri günde bir yahut iki porsiyon döner yiyor demektir. Bunun yanında yalnızca döner tüketilmiyor, içecek tüketiliyor. Yalnızca içecek satışı bile 7 milyon içecek demektir. Bu fevkalade bir ciro. Milyarlık bir ciro. Son vakitlerde Almanya’da Türklere karşı havuç ve sopa siyaseti uygulanmaya başladı. Şu an uyanan bir Türk nesli var ve çok istikametli bir manipülasyon uygulayarak Türkleri denetim altında tutmaya çalışıyorlar. Almanya’da nüfusumuz 4,5- 5 milyona ulaştı ve bu gitgide artıyor. Türkler gittikleri ülkelerde kurumsal bir biçimde yuva kuruyorlar, çalışıyorlar, birçok topluma nazaran daha nizamlı bir hayat stilleri var. Son devirlerde suça karışma oranlarını çok düşük görüyorum. Almanya’da döner işinde milyarlık cirolardan bahsediyoruz ve bu ciroları denetim edemiyorlar. Bu para nereye akıyor adam onu düşünüyor. Memleketlerine götürüyorlar diyorlar. Adamın kanunen kazandığı parayı memleketine götürmesi hakkı. İstediği yere götürebilir. Bir İtalyan bir Fransız kendi ülkesinden bir şey aldığında sorun olmuyor da neden Türklerde bu türlü bir sorun olmaya başladı.
Deniz Gezginci: Anlattıklarınızdan şunu anlıyorum. Aslında Aldi döner fiyatlarını denetim altında tutmuyor Türkleri denetim altında tutmaya çalışıyor. Hakikat mu anlıyorum?
Şenol Özün: Motamot çok hakikat anlıyorsunuz. Ve Türkleri zan altında bırakmaya çalışıyorlar. Aslında Alman insanın Türklerle bir sorunu yok. Türk eserlerini severek tüketiyorlar. Zira öbür besin eserleri ile karşılaştırdıkları vakit döner hem doyurucu hem lezzetli hem taze hem de fiyatı uygun. Biz de istiyoruz eskisi üzere fiyatların uygun olmasını ancak onun olması için de bizim alış fiyatlarımızın uygun olması lazım. Geçen gün kendi kasabımla sohbet ederken döner fiyatları bu türlü kalırsa âlâ dedi.
Deniz Gezginci: Şu an siz döneri kaça satıyorsunuz ve bu fiyat sizce makul bir fiyat mı yoksa düşük bir fiyata mı sattığınızı düşünüyorsunuz?
Şenol Özün: Şu an döner bizde 7 Euro ve düşük bir fiyata sattığımızı düşünüyorum. Bize mutfakta aşçılıkta şöyle öğretilmişti. Hesaplama yaparken teğe üç olarak hesaplamamız gerekiyordu. Bir eser 2,50’ye mal olsa bile 7,50 yapar. Geçmişte şu kusurlar çok yapıldı. Birtakım mutfaktan gelmeyen arkadaşlarımız dönerciler açtılar. Sürüm müşterisi kazanmanın yoluna gittiler ve şu kusur yapıldı. Çok ucuza ve gereksiz bir imaj yaratıldı. Beşerler da evvelce 2,5 – 3 Euroya yediğim döneri artık niçin 7-8 Euroya yiyoruz diyorlar. Lakin beşerler şunun farkında değil. Et fiyatları iki katına çıktı. Evvelce bu fiyatlar yoktu. Neredeyse iki katına çıkmış et fiyatlarında ben size döneri nasıl eski fiyatına verebilirim. Düşündüğünüz vakit en büyük masraf kalemlerinden bir tanesi elektrik. Dondurma, şoklama maliyetleri çok yüksek. Birden fazla firma da Almanya’da üretim yapmıyor artık. Slovakya’ya, Çek Cumhuriyeti’ne, Polonya’ya gidiyorlar. Neden? Zira oralarda Personellik, güç, kira fiyatları uygun. Asıl sorulması gereken soru şu. Almanya’da yalnızca döner mi pahalılaştı. Madem yalnızca Almanya’da döner pahalılaştı o vakit döner yemeyin. Ancak Almanya’da yalnızca döner pahalılaşmadı ki. Kiralar, yan ödemeler, elektrik, su masrafları, sigorta, vergiler.
Deniz Gezginci: Bir de toplumsal medyada Türklerin döner fiyatlarına yükselen itirazları var. Onlar hakkında ne düşünüyorsunuz?
Şenol Özün: Aldi’nin döneri 3 Euro’ya satmasından sonra toplumsal medyada bizim Türkler ortasında şöyle muhabbetler dönüyor: “Şimdi Türklere göstermek lazım. Almanlar bu işi bizden daha uygun yapıyorlar” diyorlar. Arkadaş sen bu hususun neresindesin, neyin dinamiğini biliyorsun, meslekten misin? Sarfiyatlar bu kadar artmışken, şu an bir İtalyan restoranın Türk restoranından kat kat daha değerliyken, Almanya’da hayat pahalılığı bu kadar artmışken, dönerciler malzemeyi ucuza alamazken. Aldi “döner fiyatlarını tutuyoruz” diye reklam yapıyor. Neden yalnızca döner?
Deniz Gezginci: En çok sorulan sorulardan bir tanesi de Aldi’nin dönerinin helal kesim olup olmadığı. Helal kesim döner nasıl oluyor ve nasıl anlaşılıyor?
Şenol Özün: Bu soruya hiç gizlemeden, açık ve net karşılık vereceğim. İslamiyet’e en büyük ziyanı toplumumuzun kendisi veriyor. Benim bildiğim, yıllardır çalıştığım meslek branşında Avrupa’da helal kesim yasak. Yalnızca Musevilere verilmiş özel bir müsaade var. Benim dinim bana domuz ve leş yememeyi yasaklar. Din adamları eti Hristiyan da kesse, Musevi de kesse yenir der. Geçtiğimiz günlerde muhafazakâr bir aile geldi “Etleriniz helal mi?” diye sordu. Helallikten ne anlıyorsunuz diye soruya soruyla karşılık verdim. Avrupa’da helal kesim yok. Türkiye’de bile yok. Diyanetin bu hususta fetvası var. Sizin dikkat etmeniz gereken bahis eserlerin içinde domuz eti var mı, yok mu? Toplumsal oluşan algı ve baskı siyaseti nedeni ile birtakım cemaatler birtakım tarikatlar bunu kendi kısımlarında yayıyorlar. 10-15 sene evvel bize etleriniz helal mi diye soru soran olmazdı. Nedense son 5-6 yıldır beşerler bu soruyu sormaya başladılar. Dinde bu türlü bir şey yok. Bizim dinimiz domuz ve leş yememeyi yasaklar. Cemaat ve tarikat yapılanmalarına takılırsanız yolda yürürken bile abilerinize ablalarınıza sormanız gerekiyor nasıl yürüyeceğinizi. Geçtiğimiz yıllarda Münih’te bir mahkeme görüldü. Bir Müslüman cemaati kendi müritlerine domuz karışımlı sucuk ve sosisler satmıştı. Şu anda Almanya’da en büyük cemaatlerden bir tanesi. Bu beşerler millete domuz yedirdiler. Kendi cemaatine. Bu kadar da olmaz diyorsunuz ancak oluyor. Bir firma var Avusturya’da. Birebir eserin birini helal torbasına koyuyor başkasını olağan torbaya koyuyorlar. Artık burada hangi dinden hangi etikten konuşacağız. İslamiyet beşere dürüst olmayı söyler. Almanya’da aslında olağan dönercilerde de kesilen dönerler helal kesim değil. Hele ki endüstriyel ise, fabrika eseriyse katiyen değil.
Dinen bile olsa olmayan yasakları kimse kimseye dayatmasın. Ben bu yüzden çok müşteri kaybediyorum. Yeriniz çok hoş, yemekleriniz taze. Etleriniz Helal kesim mi diye soruyorlar. Eserlerimi Türk kasabından alıyorum ancak Avrupa’da dediğiniz helal kesim lakin isterseniz etsiz eserlerimiz de var onlardan yiyebilirsiniz diyorum. Hakikat söylediğim için bir müşteri kaybetmişim, iki müşteri kaybetmişim beni ilgilendirmiyor.
Bir gün 6-7 kişilik bir Arap müşteri kümesi geldi. “Etleriniz helal mi?” diye sordular. Avrupa’da helal kesim yapılmadığını söylediğimde içeri girmediler ve o müşterileri 15-20 dakika sonra ellerinde McDonald’s torbaları ile dükkanımın önünden geçerken gördüm. McDonald’sın eserini alıp yiyorsun helal mi diye sormuyorsun yiyorsun. Biliyorsun nasıl bir üretim yaptığını söylememe gerek yok dünya biliyor. Bana geliyorsun geyik muhabbeti yapıyorsun. Kusura bakmayın lakin beşerler artık kendini tartmalı. Bir Restoranın hijyenine, içindeki esere, lezzetine, fiyatına bakarsınız. Mantıklı insanın yapması gereken budur. Son beş yıldır Müslüman toplumunda helal takıntısı başladı. Bunun temel ideolojisi de tarikat ve cemaatler. Siz helal kesim yaptık diye karakterinize de uyuyorsa palavra söyleyebilirsiniz. Fakat o vakit da nasıl Müslümansınız bunu da tartışmak gerekiyor.
Deniz Gezginci: Son olarak bu hususla ilgili eklemek istediğiniz neler var?
Şenol Özün: Almanya’da 25 bin işletmesi olan yüz binin üzerinde insanımız çalışıyor. Yarım milyon insanımız döner işinden ekmek yiyor. Arkadaşlarımıza, işletmecilerimize, büyüklerimize, küçüklerimize tek tavsiyem her alanda işlerini profesyonelce yapsınlar. Artık döner dendiği vakit alt katman diye düşünülmesin. Yıllar evvel döner ucuza satıldığında Alman gazetelerinde şu vardı: “Döner bu kadar ucuz olabilir mi?” diyorlardı. Hepimizi zan altında bırakıyorlardı. Artık olması gereken fiyatlar olunca Türkler dolandırıcı, üçkağıtçı siyaseti uygulanmaya başladı. Bugün Aldi’nin yaptığı üzere 3 Euroluk dönerden adam zati para kazanmıyor ki. O trilyonluk firma döneri çok ucuza alabilir ancak bir yere kadar alabilir. Bir yerden sonra da 5 Cent kar yapmak için hiç kimse bu işi yapmaz. Burada Türk toplumu hedefleniyor. Bilhassa son periyotlarda bakanlık düzeyinde döner dükkanlarına kısıtlama getirileceği konuşulmaya başlandıysa Türk insanı fırtına öncesindeki rüzgârı görsün. İşinizi gerçek yapın, kâğıt süreçlerinizi hakikat yapın, hijyene dikkat edin ve onlara bir koz vermeyin. Türklere baskı artacak. Bunun politik sebebi var. Siz kendinizi ne kadar unutsanız da onlar sizin Türk olduğunuzu unutmuyor. Siz istediğiniz kadar Alman vatandaşı olun. İstediğiniz kadar burada dört dörtlük kanunlara uyun. Elinizde ikili vatandaşlıkta olsa da kendinizi hakikaten benim üzere ben buralı hissediyorum deseniz de tekrar de Almanlar için Türküsünüz. Alman iktisadında işin içine para girdiği vakit Almanlar babasını tanımıyor. Bu bir başlangıç. Bunu korkarım ki yalnızca Aldi önlerinde değil, öteki büyük zincirler de merkezlerin önüne taşıyabilirler. Bu işin kar maksatlı olmayacağı kesin. Tahminen küçük esnafımız çok ziyan görecek. Türk vatandaşlarımıza sesleniyorum kendi kıskançlık ve komplekslerini bir kenara bıraksınlar. Dinamiklere hâkim değilsiniz. Bu kesimde yüzbinlerce insan ekmek yiyor. Elin Almanı sizinle rekabete girmiş. Size ne oluyor arkadaş? Beğenmedin mi değerli mı geliyor gidin 1 euroya hamburger yiyin.
